Türkiye Müteahhitler Birliği’nin (TMB) 2023 yılının ilk 9 ayına ilişkin İnşaat Sektörü Analizi Raporu’nda, “Kamu projeleri üstlenmiş olan müteahhitlik firmalarının kamu yatırımlarındaki yüksek seviyelerdeki maliyet artışı nedeniyle fiyat farkı, tasfiye ve süre uzatımı düzenlemelerine ihtiyacı son derece artmıştır. Kamuda 2024 yılına ait yatırım programı hazırlıkları çerçevesinde projelerin önceliklendirilmesi kararının da tasfiye hakkı ile desteklenebileceği değerlendirilmektedir.” ifadelerine yer verildi.
Ekonominin genelinde 200’ün üzerinde alt sektöre yarattığı talep ve istihdam gücüyle lokomotif rolü üstlenen inşaat sektörünün önde gelen kuruluşlarını temsil eden Türkiye Müteahhitler Birliği (TMB), ekonomi çevreleri ve sektör tarafından ilgiyle takip edilen İnşaat Sektörü Analizi Raporu’nun Ekim 2023 sayısını yayımladı. “Cumhuriyetin İkinci Yüzyılına Girerken Gündem; Ekonomik Sorunlar” başlıklı analizde, küresel ve ulusal ekonomi ile inşaat sektörüne ilişkin veriler değerlendirildi.
Kamu müteahhitleri darboğazda
İnşaat Sektörü Analizi Raporu’nun Ekim 2023 sayısında, deprem bölgesinde yeniden inşa amacıyla artan faaliyetlerle birlikte inşaat sektörünün, yılın ilk iki çeyrek döneminde sırasıyla %4,5 ve %6,2 oranlarında büyümesinin önemi belirtilse de; “Milli gelirden aldığı pay 2016 yılında %9’un üzerinde olan inşaat sektöründeki mevcut görünüm geçtiğimiz yılların çok gerisindedir. Konut dışı inşaat faaliyetlerinde ülke genelinde büyüme gözlemlenmemekte olup; kamuda tasarruf tedbirleri kapsamında gelecek yıl zorunlu haller dışında Yatırım Programına yeni proje alınmayacak olması, sektör için ileriye dönük büyük bir darboğaz yaratmıştır” tespitine yer verildi.
Fiyat farkı, tasfiye ve süre uzatımı düzenlemelerine ihtiyaç var
Sektörün yaşadığı girdi maliyetlerindeki büyük artışlar, kamu yatırımlarında ödenek yetersizliği, hakediş tahsilatlarındaki gecikmeler, krediye erişimde kısıtlar ve sektörde kalifiye işgücü bulunmaması sorunlarına dikkat çeken raporda, kamu projeleri üstlenmiş olan müteahhitlik firmalarının maliyetlerdeki artış nedeniyle fiyat farkı, tasfiye ve süre uzatımı konularında düzenleme ihtiyacının son derece arttığı vurgulandı, “Kamuda 2024 yılına ait yatırım programı hazırlıkları çerçevesinde projelerin önceliklendirilmesi kararının da tasfiye hakkı ile desteklenebileceği değerlendirilmektedir” denildi.
Finansmana erişim sorunu arttı
Raporda, “Son dönemde benimsenen politika değişikliği ile faiz oranlarının yükselmesi, bankaların kredi verme iştahının da düşük seyretmesiyle finansmana erişim sorunu artmıştır. Bununla birlikte Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu’nun (BDDK) Temmuz 2023 verilerine göre; sektörün toplam nakdi kredi hacmi önceki yılın aynı dönemine göre %40 artarak 752,1 milyar TL olmuştur ve sektörde takipteki kredi oranı %3,3’tür. Sektörün kullandığı kredilerdeki artış, Temmuz 2021-2022 döneminde ise %60 dolayındaydı. Hızlı faiz artışları çerçevesinde ilerleyen dönemde sektör için kaynak temini sorunu daha fazla artacaktır” değerlendirmelerinde bulunuldu.
Kısa vadede konut fiyatlarında dengelenme beklenmiyor
Makroekonomik gelişmelerin, konut fiyatlarında yakın zamanda dengelenme yaşanması beklentisini desteklemediği, Hükümetin bu konuda önlemler almaya hazırlandığının takip edildiğinin kaydedildiği raporda, “Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı Mehmet Özhaseki tarafından 11 Eylül 2023 tarihinde yapılan açıklamada, konut arzının artırılması, vatandaşın konuta erişiminin kolaylaştırılması ve kiraların düşmesi amacıyla Hazine arazilerinin imara açılacağı dile getirilmiştir. Bu adım olumlu olmakla birlikte etkilerinin bugünden yarına değil daha orta vadede konut arzına dönmesi söz konusu olabilecektir. Yaklaşan yerel seçimlerle birlikte özellikle ilk el satışların desteklenmesine yönelik bir konut kampanyası beklentisi de mevcuttur. Diğer taraftan ikinci konut alımında BDDK, kredi kullanım oranına sınırlama getirmiştir” denildi.
Dönüşüm maliyetine alternatif çözüm geliştirilmeli
Deprem bölgesindeki yeniden inşa çalışmalarının planlı ve denetimli biçimde yürütülmesinin büyük önem taşıdığı vurgulanan raporda, şu ifadelere yer verildi: “Ülke genelindeki yapıların depreme dayanıklı biçimde dönüşümden geçirilmesine duyulan ihtiyaç da büyüktür. Özellikle şehir merkezlerinde eski konut stokunun yenilenmesi sektör için fırsat sunmaktadır. Binaların dönüşüme girebilmesi için arsa payı sahiplerinin 2/3 olan onayının %51 oranına çekilmesinin sinyallerinin verilmiş olması, sürecin hızlandırılması açısından olumlu olurken; enflasyonist ortamda dönüşümün tüm maliyetinin vatandaşın sırtına yüklenmemesi için alternatif çözümler geliştirilmesi önemlidir.”
Türkiye Müteahhitler Birliği’nin 2023 yılının ilk 9 ayının değerlendirdiği raporda, inşaat sektörüne ilişkin özetle şu tespitlere de yer verildi:
YURTDIŞINDA 9 AYDA 12,9 MİLYAR DOLARLIK YENİ PROJE: Türk inşaat sektörü, bu yılın ilk dokuz ayında yurt dışında 12,9 milyar ABD Doları tutarında 185 proje üstlenmiştir. Böylece sektörün ilk kez 1972 yılında Libya ile yurt dışı pazara açılmasından bu yana ulaştığı uluslararası proje portföyü büyüklüğü, 135 ülkede üstlenilen 11.837 projeyle toplam 486 milyar ABD Doları olmuştur.
SAVAŞIN KAYBI KÖRFEZ İLE TELAFİ EDİLECEK: Türk inşaat sektörü, faaliyet bölgesinde savaş kaynaklı olarak yaşadığı kaybı Körfez açılımıyla kapatmayı hedeflemektedir. Körfez ülkeleriyle son dönemde yeniden gelişmeye başlayan siyasi ilişkiler kapsamında Suudi Arabistan öne çıkmakta olup, söz konusu hedef doğrultusunda bu pazara yönelik olarak TMB koordinasyonunda çalışmalar gerçekleştirilmektedir. Geçmiş yıllarda sektör için geleneksel pazarlardan biri olan Suudi Arabistan, Türk yurt dışı müteahhitlik hizmetlerinde 25,5 milyar ABD Doları tutarındaki 394 proje ile altıncı ülke konumunda yer almaktadır.
TÜRK MÜTEAHHİTLER IRAK’IN ALTYAPISINA TALİP: Geleneksel pazarlardan bir diğeri olan Irak’ın da önümüzdeki dönemde Türk müteahhitleri için yeni fırsatlar sunabileceği değerlendirilmektedir. Irak, 33,3 milyar ABD Dolarlık projeyle Orta Doğu’da birinci, dünyada üçüncü büyük pazar olarak öne çıkmaktadır. Türk müteahhitlik firmaları Irak’ta gündemde olan şehir alt yapısı iyileştirme ve yenileme ile konut projeleri, Kalkınma Yolu kapsamındaki kuzey-güney demiryolu ve otoyol projesinin yanı sıra hastane yapım ve işletme projeleri ile de yakından ilgilenmektedir. Ülkeye kısa süre içinde farklı alanlara yönelik iki ayrı müteahhitlik heyeti ziyareti daha düzenlenmesi gündemde yer almaktadır.
İNŞAAT MALİYETLERİNDEKİ ARTIŞ SÜRÜYOR: Son yıllarda inşaat sektöründe, gerek küresel gerek ulusal bazda yaşanan gelişmelerle beklenmedik biçimde artan girdi maliyetleri yükü öne çıkmaktadır. Salgının etkileri ve döviz kurundaki artışla birlikte 2021 yılında temel girdi maliyetlerinde %150 düzeyine varan fiyat artışları yaşandığı görülmüştür. Ardından ortaya çıkan Rusya-Ukrayna savaşıyla küresel çapta artan emtia kriziyle de 2022 yılında bu oranın %170’i aştığı izlenmiştir. Enerjiye ve ithalata bağımlı yapısı nedeniyle sorunun sürdüğü sektörde, öne çıkan girdilerdeki maliyet artışına Ocak ayları itibarıyla bakıldığında örneğin inşaat demirinde fiyat artışının 2022 yılında %104, 2023 yılında %41 ve döviz kurundaki hızlı artışa kadar Mayıs 2022 – Mayıs 2023 döneminde %7 olduğu izlenmiş; diğer taraftan 2022 ve 2023 Mayıs ayları itibarıyla hazır beton ve çimentoda fiyat artışlarının sırasıyla %134 ve %147 olduğu görülmüştür.
İLK EL KONUT SATIŞLARI YÜZDE 9,5 AZALDI: 2023 yılının Ağustos ayına gelindiğinde, yılın en yüksek aylık satış adedi yakalanmış olsa da konut satışları bir önceki yılın aynı ayına göre %1,1 azalarak 122 bin 91’e gerilemiştir. Faiz oranlarındaki artışla birlikte ipotekli konut satışları Ağustos’ta %26,1 düşmüş, böylece toplam konut satışları içinde ipotekli satışların payı %13,4 olarak gerçekleşmiştir. Kredilere erişimde sınırlamaların artmasının yanı sıra son aylarda mevduat faizlerinde yaşanan yükseliş de bu satışlar üzerinde baskı yaratmaktadır. Ekonomiye ve sektöre etkileri bakımından esasen incelenen ilk el konut satış sayısı da %9,5 azalmış, satışlar içindeki payı %28,9 olmuştur.
YABANCILARIN KONUT ALIMI AZALIYOR: Bölgemizdeki gelişmelerin ağırlıklı etkisiyle yabancı talebindeki büyük artışın ardından yurt dışı yerleşiklerin Türkiye’den konut alımı azalarak sürmektedir. Ağustos’ta yabancılara yapılan konut satışları, %42 azalarak 3 bin 58 olmuştur. Deprem ve ardından seçim gündeminde oluşan belirsizlikle yurt dışı yerleşiklere satışlarda gerileme Mayıs ayında %50’ye yaklaşmıştır. Toplam konut satışları içinde yabancılara yapılan satışların payı halihazırda %2,5’tir.