Bir Ardahan’lı olarak Ardahan’ın kurtuluşu benim de bir çocuk ve bir genç olarak belleğimdedir. Kutlamalar Millet Bahçesi’ndeki Atatürk Anıtı karşısında yapılırdı. Çarlık yerine kurulan yeni rejim emperyalizme karşı kurtuluş savaşı veren Mustafa Kemal’i bu savaşta destekliyordu. Bu nedenle Kongreler Anadolu’nun doğusunda, savaş ise Batı’sında devam ediyordu.
ARDAHAN’IN GEÇMİŞTE GELEN KISA TARİHİ
Ardahan’da tarihin çeşitli devrelerinde Türkler, Gürcüler, Kürtler, Ermenşler ve hatta az da olsa Yahudilerin bile yaşadığı bilinmektedir. Doğaldır ki ilk çağların tarihini bilecek, yazacak olan tarihçilerdir. Bizimki ansiklopedik bir kısa bilgilendirme olmalıdır. En eski tarihteki tarihi olayları tarihçilere bırakarak biz yakın tarihimizdeki Ardahan’dan iki kelam edelim.
KIRK YIL ÇARLIK RUSYA EGEMENLİĞİ
1877-1878 Osmanlı Rus Savaşı’nda Osmanlı Ruslar’a yenik düştü. Rumi takvimle 1293 yılında yapılan bu savaşa halk arasında ‘’93 Harbi’’ denmesinin nedeni de budur.
Milliyetçi akımların yaygınlaştığı bu dönemde Balkanlar’da yaşayan Slav Halkları yani Bulgar, Pomat ve Rumenler Çarlık Rusya’sının ve Batı’nın kışkırtmaları ile isyan ve ayaklanmalar yaparak Osmanlı Devleti’nden ayrılarak devletlerini kurmaktaydılar.
Bu kargaşa ve isyanlar devam ederken İstanbul’da Bölge devletleriyle Tersane Konferansı yapıldı. Konferans anlaşmazlıkla sonuçlanınca savaş patladı. Osmanlı bir taraftan Balkanlar’da savaşırken doğuda da Ruslarla savaşa tutuştu. Muhtar Ahmet Paşa komutasındaki Osmanlı Ordusu Ruslara yenildi.
Elviye-i Selâse; Osmanlı döneminde Batum, Kars ve Ardahan Livalarının yani sancaklarının ortak adıdır. Bu üç Liva sancak yani vilayetler 93 Harbi sonrasında 3 Mart 1878’de Ayastefanos Andlaşması’yla savaş tazminatı olarak Çarlık Rusya’sına bırakıldı.
1’NCİ DÜNYA SAVAŞINDA YENİLEN OSMANLI’DAN YENİDEN ALINDI
Tam 40 yıl Rus egemenliğinde kalan bu üç vilayet nihayet 3 Mart 1918’de imzalanan Brest-Litovsk Antlaşması’yla yeniden Osmanlı topraklarına katıldı.
Ama uzun sürmedi. 6 ay sonra Birinci Dünya Savaşının yenik Osmanlı Devleti ile İhtilaf Devletlerle 30 Ekim 1918’de imzaladığı Mondros Mütarekesi uyarınca bu bölgeyi boşaltmak zorunda kaldı. Bölge kısa bir zaman Gürcüler ile Ermenilerin eline geçti. Ardahan Bölgesi kısa süreli de olsa Gürcü egemenliğinde kaldı.
ERZURUM VE SİVAS KONGRELERİNDEN ÖNCE ARDAHAN‘DA 2 KONGELERİ YAPILDI
I.ve II. Ardahan Kongreleri (3-5 ve 7-9 Ocak 1919)
Ardahan Gürcü egemenliğinde iken Mustafa Kemal Paşa önderliğinde başlatılan Millì Mücadele sürecinde, Büyük Millet Meclisi’nin de oluru ile başlatılan 1920 Doğu Harekatıyla Kazım Karabekir ve Halit Paşa komutasında Kars 30 Ekim 1920’de, Ardahan 23 Şubat 1921’de düşman işgalinden kurtarılmıştır.
İşgalden kurtarılıp anavatana katılan Ardahan’da kurtuluştan önce bölgede millî örgütlenmeyi sağlamak amacıyla ilki 3-5 Ocak’ta, ikincisi de 7-9 Ocak 1919 tarihlerinde olmak üzere iki kongre yapılmıştır.
Ardahan kongreleri daha sonra yapılacak olan Erzurum ve Sivas Kongrelerine örnek olmuştur. I’nci ve 2’nci Ardahan Kongre’lerine 3’cü Tümen Komutanı Halit Paşa (Karsıalan) başkanlık etmiştir. 2’nci Ardahan Kongresi’ne Şura Hükümeti Cumhurbaşkanı Cihangirzade İbrahim Bey de katılmıştır.
TÜRKİYE CUMHURİYETİ’NDEN ÖNCE KARS’TA KURULAN CUMHURİYET
Bu arada Rusya’da Ekim Devrimi olmuş, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği Kurulmuştu. Ermenistan ve Gürcistan da Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliğine demokratik cumhuriyetler olarak katılmışlardı. Lenin Kurtuluş Savaşı’mızda emperyalist güçlere karşı yaptığı yardımlar TBMM Kararlarında ve Mustafa Kemal ile Lenin arasındaki telgraflar tarihin hafızasındadır.
Millî Mücadele Anadolu’da devam ederken Merkezi Kars olan Güneybatı Kafkas Geçici Hükûmeti Osmalıcası Cenûb-i Garbî Kafkas Hükümeti Cumhuriyesi kuruldu.
Bu topraklarda kurulan ilk geçici cumhuriyet olup, kadınlara seçme ve seçilme hakkı tanıyan 18 maddelik Anayasa’sı vardır.
Ardahan’ımızın düşman işgalinden kurtuluşunun 100’ncü yılı kutlu olsun.
Sabri Arpaç
Ardahan İli Kalkınma
Vakfı Başkanı